Coğrafi İşaretli bir Ürün olarak Arapgir Mor Reyhan ve Pazarlama İletişimi
Dağlar kızı Reyhan Reyhan Reyhan Analar kuzusu Reyhan Reyhan Reyhan Alem sene heyran heyran heyran Ne güzelsin ay gız / Gül çiçeksin ay gız Bir tanesin ay gız / Dür tanesin ay gız
Kültürel kodlar sosyolojinin olduğu kadar pazarlama iletişiminin temel hareket noktalarından biridir. Kültür kavramının ‘ne’liği ilgili alanlarında üstünde herkesin anlaştığı bir tanımlamayı önümüze sunmasa da kültür bir toplumun tüm ‘yapıp etme’lerinin toplamıdır. Cümleye kültürle başladığınızda içeriğine bir çok şeyi katması onu her dönemde popüler kılmıştır. Kültürel kod satın alma davranışlarımızda ve markalaşmada bize her zaman yol göstermiştir. Hedef kitlesini doğru çözümlemiş bir markalaşma stratejisinin hedeflerine daha hızlı ulaşacağı açıktır. Kültürel kodların ne olduğu ve ne olması gerektiğinin ise, tabi ki öngörülerin yanında, araştırmayla tespit edilmesi gerekir. Kültürel kodu coğrafi işaretli ürünler bağlamında değerlendirdiğimizde ise karşımıza sonsuz olanaklar zinciri çıkmaktadır. Çünkü biz satın alma kavrayışlarımızda bilinenden bilinmeze, görünenden idea’ya doğru evrilme tutumuna girme eğilimindeyizdir.
Yazının konusu Arapgir Mor Reyhan olduğunda ise benim için çocukluğumda dinlediğim Dağlar Kızı Reyhan türküsü gelmektedir. Neredeyse tüm gün Erciyes’in ayazını yiyen; kızak kaymaktan yorulan bedenimi eve attığımda küçük radyomuzun başında bulurdum kendimi. Arkası Yarın Tiyatrosu’nu dinledikten sonra mutlaka türkü saati başlardı. Zihnimin derinliklerindeki bu türküyü araştırdığımda ise şaşırtıcı bilgilere ulaştım. Bir anonim Azeri türkü olan Dağlar Kızı Reyhan türküsünü 1967 yılında dönemin divası olan Zaliha Özgen Türkçe’ye çevirerek söylüyor. Türkü bir anda popüler oluyor ve Zaliha Özgen’le özdeşleşiyor. 3.5 oktavlık sesiyle 30 plak yapan, 12 dilde şarkı söyleyen ve bizi yurtdışında temsil eden Zaliha Özgen şöhretinin zirvesinde şarkıcılığı bırakarak Bodrum/Bitez’e yerleşiyor. Bu yazı vesilesiyle haberdar olduğum bu iyilik meleği kendini kız çocuklarının okumasına adayarak yaşamını sürdürmektedir. Biraz ‘zorlama’ bu metaforik girişten sonra konumuz olan Arapgir Mor Reyhanı’na geldiğimizde ise karşımıza bir inat/inanç/sevda öyküsü çıkıyor. Bu bereketli topraklara sevdalı bir belediye başkanı olan Sayın Haluk Cömertoğlu’nun ısrarcı tutumu ile önceleri evlerinin önünde ihtiyacı kadar yetiştirilen Arapgir Mor Reyhanı bugün ekimi 50 dönüme ulaşmıştır. Belediyenin alım garantisi ile ürün artık ilçe ekonomisinin itici gücü olmaya başladı. Geçen yılın rekoltesiyle 1.5 milyon TL gelir elde edilmiş.
Sezonunda dört defa hasat edilen, dönümünden yaklaşık 4 ton yaş ürün elde edilebiliyor. Bu yıl 700 ton rekolteye çıkan Arapgir Mor Reyhanın inovatif yaklaşımla yaklaşık kırk ürüne dönüştürülmesi hedeflenmektedir. Bunun yanında Doğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi desteği ile son aşamaya gelen kurutma tesisi bölgenin de en büyük kurutma tesisi olma özelliğini taşımaktadır. Tesis günlük 8 saat çalışmayla 5 ton reyhanı kurutma kapasitesine sahip. Tesis de reyhan kurusu, reyhan çayı, reyhan reçeli, reyhan şerbeti, reyhan gazozu ve reyhan sirkesinin yanında sabun, oda spreyi, sinek kovucu, cilt kremleri üretimi gerçekleştirilecek.
Arapgir Mor Reyhanı coğrafi işaretli ürünlerin kırsal kalkınmaya etkisine en çarpıcı örneklerinden biri olması açısından bu yazının konusu olmuştur. Arapgir’de herkesin eskiden ihtiyacı kadar ektiği mor reyhan bugün ilçe ekonomisinin temel odağını oluşturmaktadır. Bu başarının kahramanı ise Belediye başkanın Sayın Haluk Cömertoğlu’nun kişisel gayretleridir. Coğrafi işaretli ürünler ekosisteminin bir ayağı olan kırsal kalkınma tarım sosyolojimiz için önemlidir. Kırsal kalkınmanın tüm bileşenlerine çarpan etkisi gösteren coğrafi işaretli ürünler yerelde bize yeni olanaklarda sunmaktadır. Üretim ve ürün geleneğinin devamlılığı için gelecek kuşaklara aktarmamız gereken değerlerin bir bileşeni olarak coğrafi işaretler kültürel kodlarımızın ana unsurudur.
Arapgir Mor Reyhanı ve Coğrafi İşaret Yolculuğu
Coğrafi işaretlerin tıbbi aromatik bitki çeşitliliği kategorisindeki ilk ürünümüz olan Arapgir Mor Reyhanı coğrafi işaret yolculuğu 2014 yılında başlıyor. İnönü Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Gıda Bölümü Öğretim Üyesi Sayın Prof. Dr. Ali Adnan Hayaloğlu’nun özverili girişimleri, belediyenin vizyonerliği ve Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü TAGEM’in proje desteği ile süreç işlemeye başlıyor. 9 Ağustos 2017 yılında başvurusu yapılan Arapgir Mor Reyhanı 266 tescil numarasıyla 8 Aralık 2017 yılında tescil ediliyor. Üç yıllık hazırlık aşaması ve belediyenin alım garantisiyle Arapgir Mor Reyhanı kendi ekonomisini yaratmaya başlıyor. Arapgir İpekyolu üstündeki şehirlerimizden biridir. Arapgir’in geçmişi Malatya ile paralellik gösterir. Tarihinde Asur, Roma, Bizans, Arap, Selçuklu ve Osmanlı izleri olan bu bereketli topraklar üstünde bir çok tarihi eseri de üstünde barındırmaktadır. Çok sayıda tarihi camii ve konağı’nın yanında kalesi, peri bacaları, Onar Yazılı Mağara, 787 yıllık tarihi Cemevi, Almasık Hamamı ile bir açıkhava müzesidir Arapgir.
Arapgir Mor Reyhanı’nın Faydaları
Fesleğen ailesinden gelen reyhan özellikle Osmanlı mutfağından günümüze kadar Türk mutfağının vazgeçilmez baharatıdır. Araştırmalarıma göre mutfağımızın amiral gemisi olan 421 yemekte kullanılan reyhan; onsuz hep bir tarafı eksik kalacak liste içermektedir. Reyhanın faydalarını derlediğimizde ise şöyle bir tablo ortaya çıkmaktadır.
• Kadın ve erkek hormon sağlığını düzenleyen bu şifalı bitki; üreme sağlığı konusunda oldukça başarılıdır. • Reyhan, antiseptik özelliğe sahip bir bitkidir. Bu özelliği ile ağrıyı yok eder. • Kas ve kemik ağrısı, baş ağrısı ve mide ağrısı reyhan tüketildiğinde hafiflemektedir. • Reyhan yaprakları, ağız bakım ürünlerinde kullanılmaktadır. Kimyasal ürünler tercih etmek yerine birkaç adet reyhan yaprağını çiğneyebilirsiniz. • Ağız içinde oluşan kötü kokuyu yok eden reyhan, çürük oluşumuna da engel olmaktadır. • Mide spazmı ve şişliği gibi durumlarda oldukça faydalı olan reyhan, mide problemi olan kişiler için çok şifalıdır. • Mide asitlerini dengeleyen reyhan, mide koruyucu etkiye sahiptir. • Böbrek hastalığı olan kişilerin reyhanı evinden eksik etmemesi önerilir. Çünkü bu mucize bitki böbrekteki taşın atılmasına büyük yardımcı olur. • Böbreklerin temizlenmesi konusunda etkili olan reyhan, birçok kişinin daha sağlıklı olmasını sağlar. • Nefes alıp verme durumunda zorluk yaşıyorsanız, konuşurken ses kısıklığı oluşuyorsa size reyhan ilaç gibi gelecek. • Solunum yolunu temizleyen reyhan, kaynatılıp suyu tüketildiğinde boğazı koruyan ve güçlendiren bir bitki olmaktadır. • Vücudunuzun antioksidan besinlere ve bitkilere ihtiyacı vardır. Bu liste içinde reyhan bitkisi de size yardım eder. • Antioksidan maddeler içeren reyhan, vücudunuza zarar veren maddelerin atılmasını sağlar. Böylece bedeniniz daha sağlıklı şekilde çalışır. • Reyhanda bulunan vitamin ve mineraller, kan dolaşımını hızlandırma konusunda aktif rol oynar. C vitamini içeren bu bitki, kalp kaslarının daha sağlıklı çalışmasını destekler. • Kan akışı da düzenlendiğinde, kalp hastalıklarının oluşma riski en aza iner. • Esansiyel yağlar içeren reyhan, antiseptik güç içerir. Bu sayede ateşi yükselen kişilerin ateşini normal seviyeye indirir. • Enfeksiyona bağlı oluşan ateşlenme durumunda da reyhan oldukça faydalı oluyor. • Reyhan sinir sistemini düzenleyen ve kasları gevşeten bir bitkidir. • Eğer kendinizi kötü hissediyorsanız ve depresyona girecek gibi oluyorsanız hemen reyhanı tüketmeye başlayın. • Reyhan depresyona iyi gelen yiyecekler arasında yer alır ve sizi hep mutlu etmek ister. • Bronşların boşalması ve akciğer sağlığı açısından etkilidir. İçeriğindeki flavon ve tanenler sayesinde antikanserojen etkisi ile kansere karşı korunmaya yardımcı olur.
Arapgir Mor Reyhanı’nın Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri:
Arapgir Mor Reyhanı Lamiaceae familyasına ait bir bitkidir. Arapgir Mor Reyhanının yaprak yapısı yumuşak olup; 5-10 cm arası uzunlukta ve 3-6 cm arası genişlikte, renk olarak koyu mor renk hâkimdir. Çiçeklerinin kupa yaprakları mor, bordo ve koyu yeşil renktedir. Arapgir Mor Reyhanının gövde uzunluğu 8-15 cm, gövde çapları ise 1-1,5 cm. civarındadır. Gövde renkleri, genellikle açık ve koyu kahverengi, kısmen de koyu renk tonlarındadır. Arapgir Mor Reyhanı yöreye özgü bir genotip olup; tamamı mor renklidir. Arapgir Mor Reyhanına ait tohumların, başka bölgelerde yapılan yetiştiricilik uygulamalarında bitkinin mor rengini kaybettiği, aromasının azaldığı gözlemlenmiştir.
Arapgir Mor Reyhanı, çiçek, sap ve yaprak kısımları yaş ve kuru olarak, Gaz Kromatografisi Kütle Spektrometresi (GC-MS) ile analiz edilmiş ve 130 adet uçucu bileşen tespit edilmiştir. Bunların büyük bir kısmı reyhanın karakteristik aromasına katkı sağlayan bileşenlerdir. GC-MS sistemi ile belirlenen uçucu bileşiklerden miktarca fazla olan ve ön plana çıkanlar; 2--pinene %1,00-4,90, 1,8-cineole %4,00-19,65, linalool %20,00-65,90, -bergamotone %0,50-5,41, -humulene %0,60-4,45, methylcinnamate %4,20-11,35 olarak belirlenmiştir. Arapgir Mor Reyhanının mor renginin yanında, yaş üründe estragol maddesinin bulunmayışı ürünün ayırt edici özellikleri arasındadır.
Arapgir Mor Reyhanda tespit edilen esansiyel yağlar; Kurutulmuş reyhanların esansiyel yağları analiz edilmiş ve 170 farklı esansiyel yağ maddesi belirlenmiştir. Arapgir Mor Reyhanının esansiyel yağlarında en fazla miktarda bulunan bileşikler 1,8-cineole %1,15-4,80, linalool %7,15-24,88, -humulene %1,15-4,18, methylcinnamate %5,24-33,15, eugenol %1,70-6,37, -cadinol %1,50-3,90 olarak tespit edilmiştir.
Arapgir Mor Reyhanı, gölgede kurutma ya da seralar için geliştirilen filelerin kullanılması ile yarı-gölgede kurutma işlemi yapılmaktadır. Arapgir Mor Reyhan bitkisi, hiçbir zaman güneşte kurutulmamakta, üretiminde sentetik gübre (üre, azot gibi) kullanılmamaktadır. Bitkinin sahip olduğu güçlü aromanın ve uçucu maddelerin doğal tarım (hayvansal gübre kullanımı, sentetik tarım ilacının kullanılmayışı) uygulamaları ve hasat edilen yaprak ve sapların hava akımı olan gölgede kurutulmasıyla sağlanmaktadır. Kurutulan Arapgir Mor Reyhanı için Türk Gıda Kodeksi Baharat Tebliğinde belirlenen kriterlerin aynen uygulanabileceği ve tebliğde reyhan için belirtilen alt ve üst limit değerlerinin Arapgir Mor Reyhanı ile uygunluk gösterdiği gözlemlenmiştir.
Tarihten bu yana bölgenin değeri olan “Arapgir Mor Reyhanı”, türkülere ve oyunlara da konu olarak folklorik bir değere sahip olmuştur. Arapgir yöresine özgü söylenen “İreyhan Evlek Evlek” türküsü bunlardan biridir.
Arapgir Mor Reyhanı’nın Üretim Metodu:
Arapgir Mor Reyhan tohumları, Mart ayından itibaren fide yetiştirme yerlerine ekilir. Dikimden sonra ve her hasat sonrasında yeterli miktarda sulama ve bakım işlemleri gerçekleştirilmelidir. Yörede yetiştirilen reyhanlar, yerli tohumlarla üretilir. Reyhan tohumları yaklaşık 20 C sıcaklıkta 7-10 günde çimlenebilmektedir. Bu nedenle geç yaz veya erken ilkbahar üretimi yapmak daha doğrudur. İlkbahar ekiminin, son donlar geçtikten sonra yapılması önem taşımaktadır. Reyhan yetiştiriciliğinde sıra araları çapalama yöntemi ile sıra üzeri ise elle yapılmaktadır. Vejetasyon dönemi boyunca iyi bakım koşullarında 3-4 kez sebze olarak değerlendirilen kısımları hasat edilir. Hasat olgunluğuna gelmiş ve kartlaşmayan sürgün ve yaprakları birinci yaprak boğumunun üzerinden kesilerek demetler halinde pazara satış için gönderilir. İklim ve bakım koşullarının elverişli olması ürünün iki veya üç hafta sonra tekrar hasada gelmesini sağlamaktadır.
Sulama; Reyhan bitkisi nemli toprağı sevmektedir. Sulama genellikle toprak ve iklim şartlarına göre değişim göstermekle beraber, 4-8 gün aralıklarla sulanması gereklidir. Fazla sulama kök sisteminde problemlere neden olarak, bitkide yaprak sararmasına neden olmaktadır. Sulama suyunun yetersiz olduğu durumlarda ise, bitki yapraklarında kuruma meydana gelmektedir. Her hasat dönemi sonunda bitki bünyesinde su kaybı olacağından dolayı sulama yapılması gereklidir. Mevsim sıcaklığının normal değerler üzerinde olması durumunda da haftada iki kez sulama yapılmalıdır.
Gübreleme; Organik madde reyhan tarlalarından alınan verimi olumlu yönde etkilemektedir. Reyhan üretimi yapılacak alana iyi derecede yanmış çiftlik gübresinin dekara 2,5-3 ton olacak şekilde verilmesi halinde reyhandan elde edilen verimi artırmaktadır.
Hastalık ve Zararlı Mücadelesi; Reyhanda en fazla görülen hastalık mantarların yaptığı yaprak lekeleridir. Genç devrede yaprak bitkilerinin de zararı oldukça büyük olmaktadır. Ayrıca fisarium kök çürüklüğü görülmektedir. Genellikle yörede mekanik mücadele yöntemleri uygulanmaktadır. Hastalıklı olan bitki üretim alandan uzaklaştırılır. Mekanik mücadelenin zaman alacağı ekim alanlarında bakır içerik ihtiva eden fungal kökenli ilaçlar kullanılmaktadır.
Pazarlama İletişimi ve Arapgir Mor Reyhanı
Aromatik bitkilerin sağaltıcı etkisi üstüne dünyada gelişen trendler bir endemik bitkiler faunası olan ülkemizi farklı bir seğmente yerleştirecektir gelecekte. Batı tıbbının kartezyen anlayışının yoğun olarak sorgulandığı günümüzde alternatif tıb seçenekleri kültür gruplarının oluşmasını sağlamıştır. Özellikle doğu felsefelerinin insanı bütüncül kavrayışı ve ilişkilendirme mantığı bu noktada etkili olmaktadır. Local ve sadece soruna odaklanan batı tıbbının ‘yapma’ çözüm yolları doğa ile ilişkisini kesme noktasına getirmiştir. Eski çağlardan bu yana tıpta kullanılan en önemli bitkilerden biri olan reyhan yüzyıllar boyunca insanlığa hizmet etmiştir. Bu bağlamda aromatik bitkiler pazarı bize yeni çözümler ve fırsatlar sunmaktadır. Ürün konumlandırma açısından Arapgir Mor Reyhanı biricikliği ile kendisine bir pazarlama iletişimi dili oluşturmalı/oluşturmaktadır. Sürdürülebilirlik ve gelenek oluşturma noktasında ise Arapgir Mor Reyhanı inovatif ürünleri ile bir kırsal kalkınma modeli olarak bize yol göstermektedir. Özellikle mor reyhan yağının ilaç sektörü için pazarlanması ilçe ekonomisine yeni ufuklar açacaktır.
Coğrafi işaretli ürünlerin eko-turizme katkısı açısından yöreyi değerlendirdiğimizde ise bir Açıkhava müzesi olan Arapgir; Fırat kalkınma ajansı tarafından desteklenen fotokamp Arapgir’in görsel hafızasını güçlendirmesi ilçeye olan ilgiyi artırmıştır. Pazarlama iletişimi açısından sözel dilin görsel dille desteklenmediği hiçbir markalaşma girişiminin başarı sansı yoktur. Çağdaş insanın görsele olan ilgisi bu tür etkinliklerle desteklenmelidir.
Kemal ÇİFÇİ
Marka Danışmanı Coğrafi İşaretler Derneği Genel Sekreteri
Beni Takip Edin