‘Çukur evimiz Nietzsche babamız’
Bir kültür fırtınası olan televizyonun her sunumunda izleyici açısından dizgelerin kodlanması bilinç ve bilinçaltına etkisi tartışıla gelen bir sorundur. İzleyicinin mesajı algılama düzeyi sunumun kalitesi ile ilgili olmakla birlikte sunulması yeter koşuldur. Reklamın doğası gereği ticari bir öz taşıması markalar açısından bir zorunluluk olsa da markaların daha etkin sonuçlara ulaşma isteği reklamcıları farklı yollara sürüklemektedir. Bu çabaların sonucu olarak doğan filmlere ve dizilere ürün yerleştirme yeni bir olgu değildir. Ürün yerleştirme (İng, product placement, Alm, Produktplatzierung): markanın film, dizi veya televizyon programlarında yer almalarını sağlamak için yapılan bir reklam etkinliğidir. Sürpriz reklam’da (Überraschungswerbung) amaç markaların film ve dizilere olan ilgisini çekmektir. Bununla film ve dizi bütçelerine katkı sağlanmaktadır. Burada tehlikeli olan ise bu aracın aşırı kullanılmasıdır. Sürpriz doğası gereği biriciktir. Aşırı kullanılması izleyicide olumsuz tutumlara neden olmaktadır. Ürün yerleştirme ülkemizde 02 Kasım 2011 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Yayın Hizmeti Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ile yasallaşmış ve tanımlanmıştır. Burada ürün yerleştirme: Bir ürün, hizmet veya ticarî markanın, ücret veya benzeri bir karşılıkla program içine dâhil edilerek veya bunlara atıf yapılarak, program içinde verildiği her tür ticarî iletişimi, tanımlamaktadır. İlgili yönetmelik ayrıca yayın çerçevesini söyle tanımlamaktadır. Genel olarak, ürün yerleştirme, programın bütünlüğünü bozmamalıdır. Ürün yerleştirmede; program içine yerleştirilen ürünlere aşırı vurgu yapılmasına izin verilmez. Program içerisine yerleştirilen ürün ve hizmetlerin tekrarlar halinde sunulması veya gösterilmesi; ürün veya hizmetin özelliklerinin övülmesi ya da benzeri diğer ürün ya da hizmetlere göre belli bir ürüne yönelik tercih bildirilmesi, ürünlere veya hizmetlere özel tanıtıcı atıflar yaparak ürün veya hizmetlerin kiralanmasının veya satın alınmasının doğrudan teşvik edilmesi, ürüne ilişkin detaylı bilgi verilmesi ve farklı çekim teknikleriyle ürünün ön plana çıkarılması yasaktır. Ayrıca Haber bültenlerinde, çocuk programlarında ve dinî tören yayınlarında ürün yerleştirmeye izin verilmez.
Ürün yerleştirme’nin tarihine baktığımızda ise karşımıza ilk örnek olarak Chevrolet çıkmaktadır. 1973 yapımı American Graffiti filminde 1960 model Chevrolet One-Fifty ve 1958 model Chevrolet Impala ile Richard Dreyfuss, Ron Howard ve Harrison Ford kariyerlerindeki en iyi filmi yaparken bu ürün yerleştirme ile bu otomobiller 1960’ların otomobil kültüne de ön ayak olmuşlardır. Ki bu yaratılan Chevrolet kültü halen devam etmektedir. Başka bir örnek vermek gerekirse 1999’da gişe rekoru kıran artık 20. Yüzyılın en iyi filmleri arasında yerini alan Matrix’in devam filmi olan Matrix Reloaded’te (2003) Cadillac CTS Trinity, Neo ve Morpheus tarafından kullanılmıştır. Başarılı ürün yerleştirmelerin başında gelen bu çalışma diğer markalara hala ilham kaynağı olmaktadır. Buradaki sır ise film sahnelerinde gerçek mermilerin kullanılmasıdır. Bu bağlamda gerçeklik her zaman her şeydir.
Çukur dizisinin 10. Bölümünde gördüğümüz Lassa markasının ürün yerleştirmesi kurgu ve teknik olarak başarılıdır. Çukur gibi hareket ve aksiyonun her an yaşandığı bir dizi seçimi ve karakterlerin eksantirik kişilikleri izleyiciyi her saniye ekrana bağlamaktadır. Olay örgülerindeki başarısı diziyi bir anda gündeme taşımıştır. Burada başarı tabi ki senaryo yazarı Gökhan Horzum’undur. Gündelik yaşamlara uzak arka sokakların dilini çözümleme yeteneği, şive farklılıklarını yansıtma gücü ve o yaşamlara felsefi bir içerik yükleme/aktarma yeteneği Horzum’un düşünsel derinliğinin ipuçlarını da vermektedir.
Çukur son dönemde televizyon dünyamızın parlayan yıldızıdır. Kurgusu, çekim teknikleri, olay örgüsü, tiplemeler, sahne geçişleri açısından başarılı bir dizi. Senaryo kısmı üstüne ayrıca konuşmak ve yazmak gerekecek çünkü yazarın imgelem dünyasındaki kelimelerin oyuncuların kimliğinde vücut bulması da başarısının altındaki en büyük etmendir.
DİZİDEN BAZI KARAKTERLER ÇÖZÜMLEMELERİ
İyi Adam-Dinginlik
Çukur’u kuran ve yöneten İdris Koçovalı’nın en küçük oğlu olan Yamaç (Aras Bulut İynemli ) büyük abisinin öldürülmesiyle Çukura dönmek zorunda kalır. İsyankar ve asi ruhuyla yıllar önce babasıyla tartışarak Çukur’dan ayrılır. Rock sanatçısı olan Yamaç alanında aynı zamanda bir yetenektir. Zekasını hem müzikte hemde sosyal ilişkilerinde kullanan Yamaç; çıktığı bara gelen en güzel kızı da kapacak kadar da yakışıklı ve gizemlidir. İyi ve merhametin simgesel dışa vurumu olan Yamaç, geldiği Çukur’da bunu sürdürmektedir. Racona uyarak ailenin başına geçen Yamaç saygınlığını korku ile değil sevgi ve aklıyla kısa zamanda kazanır. Travmatik düşünme sahneleriyle ve karısına (Sena Koçovalı-Dilan Çiçek Deniz) olan sadakatiyle İyi Adamdır Yamaç Koçovalı. Karanlık işlerin ve ilişkilerin hızlı yaşandığı Çukur’da dinginlık o gelene kadar bilinmeyen bir kavramdır. Sakin tavırları ve sonuç odaklı çözümleriyle Yamaç saygınlığını her dem sürdürmektedir.
İyi Adamın Adamları-Sadakat
Kendi yaşamlarından vazgeçip İdris Koçovalı’ya yarenlik eden bu adamların otorite ile ilişkileri bize sadakati imlemektedir. Her ne koşulda olursa olsun kararların tartışılmazlığı onların iradelerinin üstündedir. Adanmışlık sadece kendi yaşamlarını sarmalamakla kalmıyor, emirlerindeki gençlere de örnek olmaktadır. Yaşanmışlıklarındaki bilgi ve bilgelik hal ve hareketlerine yansımakla kalmıyor, raconunda gelecek nesillere aktarılmasında temel oluyor. Emmi (Kadir Çermik) ve Paşa (Çetin Kemal Sarıkartal) Çukur’un ağır abileridir. İdris Koçovalı’nın kader yoldaşları olan bu adamlar racon gereği yeni yetmeye biat etmekte tereddüt etmezler. Bir olmayı hiçbir zaman akıllarının ucundan geçirmeyen bu adamlar hep iki olmanın güvenli limanında yaşamışlardır. Yaşam ve davranışlarıyla da Çukur’un gençlerine örnek olmaktadırlar. Sadakat ve otoriteye olan sorgulanmazlıklarıyla her dem Koçova ailesinin yanındadırlar.
Kötü adam-Hareket
Dizinin kötü adamı Vartolu Sadettin gizemli geçmişiyle Çukur’a yerleşmeye çalışmaktadır. Çukurun raconuna ters işlerin adamı Vartolu Sadettin karanlık ilişkileri ile Çukur’da uyuşturucu imalatı ve satışı gerçekleştirmek istemektedir. Çukur’la bu kadar ilgilenmesinin nedeni ilerdeki bölümlerde ortaya çıkacak olan Vartolu’nun trajik geçmişine göndermeler onu izleyici nezdinde farklı bir konuma sürüklemektedir. Söz düellolarındaki espri yeteneği ve olaylara farklı bakış açısı onu bir anda seyircinin de sevgilisi yapmıştır. Kötü adam ile hareket arasındaki ilişki kurmaca açısından ayrı bir ileti dizgesine sahiptir. Nerede, ne zaman ve hangi koşullarla karşılaşacağı bilinmeyen kötü adam güvenebileceği adamlarının yanında metalara da ihtiyaç duyar. İyi bir silah onun vazgeçilmezidir. Atın yerini alan otomobil ona sahada bir özgürlük ve bireysellik kazandırır. Günümüzde gücün ve hareketin simgesi haline gelmiş otomobil artık bir yerden bir yere gitmenin aracı olmaktan çıkmış, farklı anlamlar bütününe dönüşmüştür. Hızlı ve etkin sonuçlar hareket ve otomobille özdeşleşmiştir. Tam zamanında orada olmanın ön koşulu olan otomobil artık sadık bir yardımcıdır hem kötü adam için hem de iyi adamlar için. İyi adamların kaybetmelerindeki en önemli araç olan otomobil arızalandığında seyircinin bir sonraki sahneyi kurgulaması ve yaşadığı hayal kırıklığı dizilerde/filmlerde önemli kırılma anlarıdır. İyi olmanın gücü nihayetinde zaferle sonuçlansa da patlayan teker sahnesi unutulmaz anlardır. Vartolu için o anda orada olmak/bitivermek ve sonuca etki etmek ona güç kazandırdığı gibi; efsanevi gülüşüyle de seyircinin dikkatini çekmektedir. Şehirdeki yeraltı dünyasına biriktirmeler de bu sayede gerçekleşmektedir.
Kötü Adamın Adamı-Bağlılık
Vartolu’nun sadık sağ kolu Medet sorgusuz kabullenişi ile dizide farklı bir kişilik olarak karşımıza çıkmaktadır. Şaşkın ve saf bakışları ile Medet bize bağlanmanın ve bağlanışın koşulsuzluğunu ve nedensizliğini tanımlamaktadır. Aralarındaki ortak kader birliği ve Medet’in köksüz geçmişi bir yana tüm çaresizliğinde ve yalnızlığında yanında Vartolu’nun olması onu bir efendi-köle çıkmazına sürüklemiştir. Bu efendi-köle ilişki her sahnelerinde tekrarlanmaktadır. Kölenin efendiye hayranlığı sonuç repliklerinde sıcak dialoglarla giderilse de bu duygu her zaman gizil olarak ekrana yansıtılmaktadır.
LASSA REKLAMININ SAHNE ÇÖZÜMLEMESİ:
25 Aralık 2017/10. Bölüm
Mevsimlerden sonbahar, yol kenarındaki çalılıklar yaprak dökmeye yüz tutmuş, arka planda ormanda yağmurla birlikte puslu bir hava hakim. Virajlı iki şeritli bir yolda siyah bir Volkswagen Passat ilerliyor. Otomobil markasının genel hatlarının belirginliği ve logosunun özensizce kapatılması sanki özellikle algılanmasına çalışılmış. Aynı özensizliği plakanın okunmaması için yapılan işlemde de görmek mümkün. Kamera otomobilin içindekilerine yaklaşıyor. Kötü adam Vartolu’nun sadık adamı Medet konuşmaya başlıyor.
Vartolu Sadettin (Kaygılı Ses Tonu): Medet yine ne oldu, yine ne oldu?
Medet (İç çekerek kaygılı bir ses ): Abi bu yolda beni çok korkutuyor. Karıydı buzuydu hiç hoş değil?
Vartolu Sadettin(Kızgın ses tonuyla): Yaa Medet sen ne cins bir kişiliksin? Ya normalde hayatımda gördüğüm en sağlam adamsın. Yaa mermiye kafa atarsın. Ama arabadan korkarsınnn, kardan buzdannn korkarsınnn. Yaa bir buraya Ağrı’dan gelmedik mi? Hıı karın buzun en harman olduğu yerden gelmedik mi?
Medet (Korkulu ses tonuyla): Abi işte ben o yüzden korkuyorum yaaa. Hiç yoksa dört tane kazamız var hatırlasana?
Vartolu Sadettin(Kızgın ses tonuyla): Halla hala tamam olmuş olabilir. Ama artık kaymayız. Niye kaymayız?
Medet (Şaşkın ses tonuyla): Bilemedim abi niye?
Vartolu Sadettin(Kızgın ses tonuyla): Hı bilemezsin niye. Çünkü ben arabalara kış lastiği taktırdım. Bu kadar işimin gücümüz arasında onu da ben yaptım Medet. Ne yapalım şimdi? Kardan kıştan mı korkalım? O bizden korksun.
Medet (Şaşkın ses tonuyla): Korkmayalım abi. Sağlamız alim Allah.
Diyaloglar devam ederken görüntü araba içinden çıkıyor ve dışarıya aktarılıyor. Yol bir anda soşe yola dönüşüyor. Sinirli sürücü sert olamayan ani bir fren yaptığında lastiğin üstündeki markası okunuyor. Lassa markasının 3 saniyelik net görüntüsüyle izleyici o zaman karşılaşıyor. Sürücü (Vartolu Sadettin) arabadan iniyor kapıyı kendinden emin bir şekilde sertçe kapatıyor. Arabasına ve lastiğine güvenen sürücü edasıyla sevgiyle bir bakış atıyor lastiğe. Yumuşakça sakalını sıvazlıyor, işini bilen esnaf edasıyla.
Sürpriz reklamda hedef kitlenin haberdar olduğu kurumsal söylemindeki kavramlar ise; sağlamsa, sağlamız, kar ve buz kelimeleri karşımıza çıkmaktadır.
ÇUKUR’A RAPSODİ
Sevgili Eşim Figen Çifçi’ye
Gece gibi değildir çukur Kendine çeker bırakmaz Saklar bütün gizlerini Ele vermez günahlarını Sıcaktır çukur, kuytularında gezinirsin, bırakmaz seni gecenin kollarına, Güç sever sevdalısını bekler kocaman gülüşüyle, ağzını açar bağırır çocuklarına/ kavga ettirmez onlara daracık kuytularında/ düşeni kaldırmaz çukur bekler yaraların iyileşmesini/ Gece gibi değildir çukur, bir anda aydınlanmaz. Çıplak değildir gülüşleri gözyaşlarını biriktirir, salmaz toprağa. Gece gibi değildir çukur çocuklarını derin kuyulara atmaz. Çukur bir düzlemdir yüreklerinden ellerine teğet geçen, Gece değildir Çukur, elleri yoktur gözyaşlarını silecek. Kardeşidir Çukur hendeğin, kanlıdır nasırlı elleri ve ağır yürekler bırakır geride… Ölüleri kendine gömer.
Kemal ÇİFÇİ Reklam ve Marka Danışmanı
29 Mayıs 2018 / Öveçler/Ankara
Meraklısına Not:
Çukur Dizisinin Künyesi:
Yapım: Ay Yapım Yapımcı: Kerem Çatay, Pelin Diştaş Yaşaroğlu Yönetmen: Sinan Öztürk, Özgür Sevimli Senaryo: Gökhan Horzum
Aras Bulut İyemli (Yamaç Koçovalı) /Dilan Çiçek Deniz (Sena Koçovalı) /Ercan Kesal (İdris Koçovalı) Perihan Savaş (Sultan Koçovalı) /Mustafa Üstündağ (Kahraman Koçovalı) /Öner Erkan (Selim Koçovalı) Erkan Kolçak Köstengil (Vartolu) /Rıza Kocaoğlu (Aliço) /Kubilay Aka (Celasun) /Nebil Sayın (Muhittin) Burak Sergen (Baykal) /Alperen Duymaz (Komser Emrah) /Ahmet Tansu Taşanlar (Avukat Nazım) Çetin Sarıkartal (Paşa) /Kadir Çermik (Emmi) /İrem Altuğ (Ayşe) /Zeynep Kumral (Nedret) Boncuk Yılmaz (Saadet) /Cem Uslu (Metin) /Uğur Yıldıran (Kemal) /Aytaç Uşun (Meke) İlayda Alişan (Akşın) /Ece Yaşar (Karaca)/ Mustafa Kırantepe (Medet) /Doğancan Sarıkaya (Acar)
Beni Takip Edin