BİZİM İÇİN REKLAM DEĞER ÜRETİRKEN HESAP VEREBİLMEKTİR...

1) Coğrafi işaret, bir ürün ve bölge için neyi ifade ediyor?

 

Coğrafi işaret dünyada yeni bir olgu olsa da bizim gündemimize yeni giren kavram. Tabi ki bunun birçok nedeni olsa da sahiplenme noktasında dünyanın birçok ülkesinden daha fazla sahiplendiğimiz çıktığımız açık. Coğrafi işaretli ürünler bizim için yaklaşık son yirmi yılın olgusu olsa da insanlık yürüyüşümüzün her döneminde var aslında. Bir Hitit kenti olan Karkamış’ta bulunan Tanrıça Kubaba’nın elindeki narın Oğuzeli narı ya da Zivzik narı olmadığını kim iddia edebilir ki? Ya da patatesin yeni dünya dan geliş öyküsü ile Libyalıların ona düşkünlüğü arasındaki kültürel bağ bizi başka türlü düşünmeye götürmektedir.

 

Yerel bir tarım, gıda, gastronomi ürünün tarihsel gelişimi ve dünyaya yayılımı hep vardı. Öyle ürünler var ki dünya tarihini değiştirmiş, şekillendirmiş, savaşlara ve diplomatik krizlere neden olmuştur. Baharatın, kahvenin, peynirin, çayın tarihi insanlığın tarihidir. İnsanın doyma olgusu ile beslenme olgusu ayrıştıkça baharat yolları, ipek yolları açılmış ve tüm eski dünyayı bir ağla sarmalamıştır. Bunun siyasal, ekonomik, kültürel ve sosyolojik değişimleri düşünüldüğünde coğrafi işaretli ürünlerin değerliliği daha iyi anlaşılacaktır. Bugün dünya için stratejik olan ürünlerin izini sürdüğümüzde bile farklı tad ve aromaları yerelde bulmamızın nedeni bu ürünlerin tarihsel değişimi ile açıklamak mümkündür.  

 

 

2) Coğrafi işaretli ürünlerin tarımdan kültüre hangi olumlu yansımaları bulunuyor?

Coğrafi işaretli ürün bir geleneğin izdüşümüdür. Tarım, gıda ve gastronomi geleneğinizin içinde mutlaka coğrafi işaretli ürün ve ürünler vardır. Bu sizi başka bir kültürden ayıran en önemli unsurdur. Ulusların mutfak kültürlerindeki farklılık insanlık olarak bir birikimin/biriktirmenin/aktarmanın sonucudur. Bir kültür yapıcısı olarak coğrafi işaretli ürünler yerelde de ‘kültür adacıkları’ oluşturur. Bugün Sivas Pezik Turşu ile Orhangazi Gedelek Turşusu arasındaki derin farkı sadece o yörede yetişen ürünler ile açıklayamayız. Bu konuda yapılacak her karşılaştırma sosyolojik olarak eksik olacaktır. Ayrıca coğrafi işaretli tarım ürünlerimizin yarattığı farkındalığa ve üretime olan katkısını görmek için Bayramiç Beyazı ve Arapgir Mor Reyhanı örneklerine bakmak gerekir. Bunların bölgede yarattığı sinerjinin tabi ki yerel yöneticilerin katkısını da unutmamak gerekir. Özellikle kadın kooperatiflerimizin çalışmalarını da görmezden gelmemek gerekir.

 

 

3) Bir ürün coğrafi işarete sahip olduktan sonra tarımsal üretim ve gıdada ne gibi değişimler yaşanıyor? Coğrafi işaretin o ürüne ve bölgeye avantajları neler?

 

 

Coğrafi işaretli ürünler çok katmanlı bir olgudur. Ekolojik turizmden, gastro turizme oradan yöre konumlandırmaya ve şehirlerin marka iletişimine kadar birçok alanda çalışılması gereken disiplinlerarası bir olgudur. Bu bağlamda daha fazla akademik çalışmayı zorunlu kılmaktadır.

 

Coğrafi işaretli ürünler bize üç temel başlık altında farkındalık oluştururlar.

 

1- Üretim Geleneği Olarak Coğrafi İşaretli Ürünler

2- Stratejik Ürün Olarak Coğrafi İşaretli Ürünler

3- Dünya Mirası Olarak Coğrafi İşaretli Ürünler

 

Bu üç alan insanlığın ortak mirası ve geleceğe aktaracağı temel parametrelerdir. Coğrafi işaretli ürünleri bulunduğu coğrafyanın insanlarına bir armağan değil, onlara birer emanet olarak gördüğümüzde daha anlamlı olacağı kesindir. Yerelliğin korunması aynı zamanda dünya mirasının da korunması anlamına gelir. Çağdaş insanın önündeki en büyük tehlikelerden biri de benzeşim kültürüdür. Her şeyin her şeye benzeştiği ve birbirine öykündüğü dünyamızda yerel ürünlerin ve üretim geleneklerinin toplamı olan coğrafi işaretli ürünler i altı temel başlıkta toplamak mümkündür.

 

1- Coğrafi İşaret Ürünlerin Markalaşmaya Etkisi

2- Coğrafi İşaretli Ürünlerin Ülke Konumlandırmasına Etkisi

3- Coğrafi İşaretli Ürünlerin Gastronomiye Etkisi

4- Coğrafi İşaretli Ürünlerin Turizme Etkisi

5- Coğrafi İşaretli Ürünlerin Kırsal Kalkınmaya Etkisi

6- Coğrafi İşaretli Ürünlerin Tarih bilincine Etkisi

 

Bu kategorik ayrıştırma coğrafi işaretli ürünlerin kesin sonuçlarının ötesinde bilimsel metodoloji açısından zorunluluk olarak yapılmıştır. Bu listeyi uzatmak mümkündür. Bunun içerisine coğrafi işaretlerin agropolitik yönelimleri, coğrafi işaretlerin gıda güvenliği ve gıda güvencesi vs. başlıklar eklenebilir ki; bu başlıklar zaten başlı başına büyük araştırma konularıdır. Sadece coğrafi işaretli ürünlerin ‘görünen ontolojisiyle’ ilgilenmek onun temel amaçlarından uzaklaşmaktır bir anlamıyla. Oysa Coğrafi işaretli ürünler yukarıda anlatılanların daha fazlasıdır. Bugün ülkelerin gıda arzındaki stratejilerindeki tutumlarının kaynaklarında da coğrafi işaretli ürünler vardır. Herkes biliyor ve dile getirmiyor ki her şeyi her yerde yetiştiremiyorsunuz. Bilim ve teknoloji iklimi kontrol edemez; bu yalın gerçek insanlık olarak coğrafi işaretli ürünler üstüne daha çok düşünmemizi zorunlu kılmaktadır.

 

4) Tüketiciler açısından coğrafi işaretli ürün neyi ifade ediyor? Bu ürünleri satın alma nedenleri neler?

 

Yaşadığımız son pandemi bize çok farklı şeyler öğretti. Bunların başında ise tarım ve gıdanın dünyanın en stratejik olgusu olduğudur. Bu biliyor olmamız ile her şeyin sanki doğal akışı içinde market raflarında olacağının bilgisi dünyada bir lojistik sorunu çıktığında gündelik akışımızın değişmesi ile gıda hiç bu kadar değerli olmamıştı. Bir çuval una veya bir teneke yağa ulaşmak için harcadığımız çaba ile tüketicinin yaşadığı kaygı düzeyi bizi rafları boşaltmaya sevk etti. İletişimin bu kadar kolay ve ucuz olması ile bilgiye ulaşma arasındaki sınırın kalkması yeni bir bilinç düzeyi yaratmıştır. Bu bağlamda tüketicinin ‘doğal’, ‘sağlıklı’, ‘organik’ gıda bilgisinin artması coğrafi işaretli ürünler ile tanışması sonucunu doğurmuştur. Bunu hem anketlerde hem de saha pratiklerimizde görüyorum. Herkesin gıda konusunda bilgi dağarcığı ile ‘temiz bilgi’ arasında sorunlar olsa da pazarlama iletişiminde tüketici davranışlarının evrildiği açıktır. Coğrafi işaretli ürün etiketleri ise tüketiciye güven verdiği açıktır. Üreticiler açısından coğrafi işaret marka iletişiminde ona yeni olanaklar açmasının yanında pazarlama iletişim araçlarında tüketiciyle daha kolay iletişim kurmaktadır. Tüketicilerin coğrafi işaretli ürünler pazarında satınalma davranışlarındaki değişim doğal olarak fiyat-kalite-üretim süreçlerini de pozitif anlamda ayrıştırmaktadır.

 

Bugün Avrupa ve gelişen ekonomiler pazarlarında endüstriyel tarım ve gıda ürünlerine oranla hızla büyüyen bu pazar ülkelere yeni olanaklarında kapılarını açmaktadır. Coğrafi işaretli menşei ve mahreç işaretiyle ürünün izini sürmenin yanında hedef kitlelere güven duygusunu pekiştirmenin de artık en önemli göstergesi olmuştur.

 

 

 

5) Türkiye’de coğrafi işaretli ürünlere yönelik ne gibi çalışmalar yürütülüyor? Neler hedefleniyor?

 

Türkiye dünyanın merkezinde yer alan bir ülke. Tarihsel derinliği ile kültür yapıcısıdır. Bu özelliği ile ülkemizdeki tüm ilgili kurum ve kuruluşların gündeminde bu sorunuz vardır. Bu noktada kurumların çalışmaları sürmekte ve her kurum kendi vizyon ve olanakları dahilinde bir iletişim sürdürmektedir. Bunu değerli ve kıymetli bulmuşumdur her zaman.

 

Cumhuriyet tarihimizde üçüncüsü yapılan ve benimde komite üyesi olarak yazdığım Tarım Şurası (18-21 Kasım 2019) sonuç bildirgesindeki kararların ivedilikle hayata geçirilmesi hem stratejik tarım ürünlerimizin hem de coğrafi işaretli ürünlerimizin markalaşmasına katkı sağlayacaktır. Türk tarım ve gıda ürünlerinin dünya pazarlarında pozitif ayrışması ve ülkemize yaratacağı katma değeri düşündüğümüzde bu durum önümüzde çözmemiz gereken en stratejik olgu olarak görmekteyim.

 

Bu kararlardan bazılarını özetlemek gerekirse;

• Bir ekosistem (tescil, hukuk, pazarlama, marka yönetimi, ekogastronomi,

ekoturizm, kırsal kalkınma) olan coğrafi işaretli ürünlerin tüm alt bileşenlerinin

birbirleri ile olan ilişkilerini düzenlemek için eylem planı hazırlanması.

•  Kamu spotları ile toplumda coğrafi işaretli ürün tanınırlığının ve farkındalığının

artırılması.

•  Her coğrafi işaretli ürün için marka iletişimi strateji belgesinin düzenlenmesi.

• Coğrafi işaretli ürünlerin kurumsal kimliklerinin yeniden tasarlanması.

•  İhraç edilecek coğrafi işaretli ürünlerin kurumsal kimlik tasarımları, etiket, ambalaj

standartlarının çağdaş tasarım ilkeleri seviyesinde oluşması için çalışmalar

yapılması, yapılanlara devlet desteği sağlanması.

•  Coğrafi işaretli ürünlerin pazarlanmasında üreticilerine pozitif ayrımcılık

uygulanması.

• Coğrafi işaretli ürünlerin pazarlanmasında ayrı raf uygulanmasına geçilmesi.

• Tescil sahibi kurum ve STK’ların üreticilere yaptığı uygunluk denetimlerinin

raporlarının kamuoyuna açıklanması, uygunluk denetimlerinden geçen

üreticilerin desteklenmesi ve ödüllendirilmesi.

• AB tescilli coğrafi işaretli ürün sayısını artırmak ve uluslararası platformlarda

tanıtmak.

 

Kemal ÇİFÇİ

Coğrafi İşaretler Derneği Genel Sekreteri

18 Ekim 2022- Akpınar -Ankara